Covid-19 pandemisi ortalığı kasıp kavururken bu konuda yazmamak olmazdı. Hastalığın gelişimi, üstesinden gelinmesi, sosyo ekonomik etkileri gibi konuları uzmanlarına bırakarak bildiğimiz konularda görüş bildirmekte yarar var.

 

Dünyanın her tarafında yaşanan salgın nedeniyle kapanan iş yerleri, duran ticaret ve gelirler, işletmelerin ödemelerinde de doğal aksamalara neden olmakta ve olacak. Borçlular da mücbir sebep öne sürerek ödemelerini erteleme yoluna gitmek isteyecekler.

 

Ancak mücbir sebep nedeniyle sözleşmelerin getirdiği sorumluluklardan tamamen kurtulmak neredeyse mümkün olmamakla beraber, bazı koşulların sağlanması halinde salgın engelinin ortadan kalkmasına kadar ertelemeler mümkün olabilir.

 

Uluslararası ticaret ile ilgileniyor olacağımıza göre bu konudaki mücbir sebep (Force Majeure (FM)) uygulamasına bakalım.

 

FM dünyanın çeşitli ülkelerindeki kanunlara göre çok farklı şekillerde uygulanabiliyor. Öncelikle Ingiltere gibi “Common Law” ülkelerinde FM’ün konu edilebilmesi için satış sözleşmesinde bu durumun açıkça belirtilmiş olması gerekiyor. Yoksa herhangi bir FM iddiası söz konusu olamıyor. Medeni Hukuk’un geçerli olduğu Türkiye benzeri ülkelerde ise açıkça belirtilmese dahi mahkemeye müracaat ile bu konuda bir hüküm alınması mümkün görünüyor. Ancak bunun uluslararası alanda bazı koşulları var. Bu konuda en iyi referanslardan birisi Uluslararası Ticaret Odası (ICC)’nın FM ile ilgili broşürü.

 

Buna göre bir sözleşme borçlusu; sözleşmenin imzalanması sırasında gerçekleşmesi öngörülmeyen ve bütün gayretine rağmen engel olamadığı, tamamen kendi kontrolü dışındaki bir nedenle sözleşmedeki edimlerinin bir veya birkaçını yerine getiremediğini ispatlar ise FM iddiasında bulunabilir.

 

FM oluşmasına neden olabilecek durumlar ise genel olarak şöyle listelenmekte:

Savaş, düşman istilası, ciddi savaş tehdidi vb İç savaş, ihtilal, halk hareketleri, isyan vb Terorizm, sabotaj, korsanlık vb. Hükümet kararları, sokağa çıkma yasağı, el koyma, millileştirme vb. Doğal afetler, salgın, kasırga, tayfun, toprak kayması, deprem, sel, yıldırım vb. Patlamalar, yangın, ulaşım sorunları, makina kırılması, iletişim kopmaları, güç kesilmeleri vb. Boykot, grev, lokavt, iş yavaşlatma, fabrika işgali vb

 

Bu durumların oluştuğu sırada etkilenen tarafın borçlu olduğu tarafı gecikmeksizin bilgilendirmesi, durumun yaratacağı negatif etkiyi azaltabilmek için elinden geleni azami ölçüde yapması da koşullar arasında ki pek çok başvurunun bu nedenlerle kabul edilmeyebildiği de geçmiş uygulamalarda görülüyor.

 

Elbette haklılığın ispatı sonrasında veya karşılıklı iyi niyetli yaklaşımlar neticesinde, ödemeler mücbir sebebi oluşturan konunun ortadan kalkmasına kadar ertelenebiliyor.

 

Bilindiği gibi iki faktörlü uluslararası faktoring işlemlerinde alacaklar faktoring sistemine gayrı kabili rücu olarak devredilmekte (satılmakta) ve faktörden alacaklı olunmaktadır. Bundan sonraki her türlü husus faktorler tarafından çözümlenmektedir.

 

Yani eğer alacaklarınız Uluslararası Faktoring güvencesinde ise FM ile ilgilenmiyorsunuz. Elbette müşteriniz geçici bir erteleme ister ise bu konuda elinizden geleni yapar müşteriyi bu problemler geçtiğinde de elinizde tutabilmiş olursunuz. Ancak müşterinizin finansal güçlüğe düşmesi ihtimali, ortada FM durumu olsa dahi, reklamasyon nedenli ödemezlikler hariç, artık sizin probleminiz değildir. Alacağınız faktore satılmış, Faktoring de bu alacağı muhabirine devretmiştir. Borçlunuzun finansal durumuna bakılmaksızın, daha önce tahsil olmadı ise mutabık kaldığınız vadeden sonraki doksan gün içerisinde paranızı alır, işinize devam edersiniz.