Şunu söyleyebilir misiniz? “Bütün mantarlar yenebilir” veya “Bütün mantarlar zehirlidir” veya “Bütün mantarlar insanı psikoaktif olarak etkiler (kafa yapar)”? Bilinen 64.000 mantar çeşidi olduğu söyleniyor. Temel karakteristikleri aynı da olsa her birini diğerinden ayıran özellikler farklı isimlendirilmelerine yol açıyor.

Faktoring alanındaki uzun incelemelerim sırasında yüzden fazla farklı “faktoring” tanımına rastladım. Hatta bu konuda yazılmış bir bilimsel makalem de var. O makalede en iyi tanımı yapmaya çalışmış da olsam muhtemelen imkansızı denedim. Bütün faktoring çeşitlerini içerecek bir faktoring tanımını bir cümlede yapabilmek pek mümkün değil. Tıpkı mikoloji uzmanlarının mantarlar için yaptıkları gibi ancak faktoringin temel, ayırt edici özelliklerini tanımlayabiliyorsunuz. Mantarlar canlı varlıklar da olsalar diğer bitki ve hayvanlardan daha farklı tanımlanıyorlar. Tıpkı ne sadece finansman, ne de sadece hizmet olan faktoring gibi…

Faktoring temelde bir finansal enstrüman değildir. Uluslararası Faktoring Genel Kuralları’nın (GRIF’in) birinci maddesine bakıldığında görürsünüz ki faktoring finansal amaçlı olsun ya da olmasın temlik edilen alacaklarının tahsilatıdır ve/veya kayıtlarının tutulmasıdır ve/veya şüpheli alacaklara karşı korunmasıdır, fakat doğrudan bir finansman ürünü değildir. Gerçekten de hiçbir finansman vermeden “vade faktoringi” yapabilirsiniz ama yukarıdaki fonksiyonlardan herhangi birisi olmadan herhangi bir işlemi faktoring olarak isimlendiremezsiniz.

Buna rağmen, yürütmekte olduğum son bir araştırmada da görünüyor ki pek çok ülkede faktoring bir nakit kredi olarak görülüyor. Evet, aslında faktoring çeşitleri arasında sayılmakta olan “fatura iskontosu” bir nakit kredi olarak değerlendirilebilir. Bir bakış açısıyla kabili rücu (dönülebilir) alacakların finansmanı da nakit kredi olarak görülebilir.  Ancak her yönüyle “vade faktoringi” ne olacak? Vade faktoringinde faktor temlik aldığı alacak tutarının satın alma bedelinin tamamını tahsil ettiğinde ya da belli bir vadede müşterisine öder. Bankanın kredi kartı üye işyerine işlem tutarının belli bir süre sonra tamamını ya da hemen ertesi gün çok büyük bir kısmını ödemesini bankanın o üye işyerine verdiği nakit kredi olarak mı nitelendiriyorsunuz? Yoksa banka işlemin müşterisini kredilendiriyor da üye işyerine yerine göre iskontolu da olsa hak ettiği parayı (kendi parasını) mı veriyordur? Bilmeyenler için söyleyelim, banka üye işyerine parayı verir ama borçlanan taraf işlemin müşterisidir. Uluslararası faktoring de aynı bu mantıkla çalışır. En önemli farkları kredi kartının genelde bireyler, uluslararası faktoringin de genelde kurumlar için olmasıdır.

Faktoringi “nakit kredi” gibi tanımlayan kişiler “ıskonto masrafı”nı da “faiz” olarak adlandırmakta. Faiz paranın kirasıdır. Parayı verirsiniz, karşınızdaki size borçlanır, siz de paranız onda ne kadar kaldı ise önceden belirlediğiniz bir oran üzerinden faizinizi alırsınız. Örneğin “fatura iskontosu” ve benzeri ürünlerde alacakları verilen paranın teminatı gibi kabul ettiğinizde, ki bu işlem de bir şekilde faktoring olarak adlandırılmakta, bu durumda kredi ve faiz kavramlarını kullanmak mümkün. Çünkü bir kredi verilmiş, teminatına da alacaklar veya kimilerinin dediği gibi çekler alınmıştır.

Gayrıkabili rücu faktoringde, hatta FCI kurallarına uygun kabili rücu faktoringde dahi, alacağın temliki o alacağın mülkiyetinin, bütün yan haklarla birlikte, alakalı olduğu yüklemenin veya hizmetin yapıldığı andan itibaren faktöre geçmesini sağlar. Yani faktorün müşterisine bir borcu doğar. Tıpkı POS cihazından geçen kredi kartı işleminde olduğu gibi. Orada da bankanın üye işyerine borcu doğar. Bu durumda faktorün müşterisine yaptığı her ödeme alacağı satınalma bedelinin tamamen veya iskontolu olarak (erken) müşteriye ödenmesidir, yani faktorün borcunun kapatılmasına yarar. Burada alacağın gerçek ve ihtilafsız olması ön koşulunu atlamamak gerek. Alacak yoksa bu borç da olmayacaktır tabi.

Terimlerin yanlış kullanılması faktoringin gerçek değerinin anlaşılmasında da farklı yorumlara yol açmakta. Örneğin sokaktaki adama “faktoring nedir?” diye soracak olsanız, alacağınız yanıt genel olarak bellidir. Bu kadar basit mi? Maalesef zaman zaman uygulama yöntemleri de bunu doğrulayabiliyor. Hatta işini tam olarak bilmeden, araştırmadan, ezbere, öylesine yapan pek çok faktoring satıcısı “ne satıyorsunuz?” sorusuna aynı yanıtı veriyor: “Para.” Böyle bir durumda diğer kişileri nasıl suçlayabiliriz ki? Peki bütün faktoring yöntemleri böyle mi? Ya da daha doğru bir soru ile, faktoring özünde gerçekten böyle mi? Bütün mantarların zehirli olduğu söylenebilir mi? Bazı mantarlar çok lezzetli, bazıları sağlığa çok faydalı, hatta trüf gibi bazıları da çok değerli.

Türkiye gibi bazı ülkeler faktoringin adını değiştirmeye çalışıyor. İnsanlar yozlaştırdıkça veya yanlış bilmeye devam ettikçe adının değişmesinin ne önemi olacak?  Bu bazı zehirli mantarlardan doğan ölümler nedeniyle mantara mantar dememek gibi bir şey. Bunun yerine faktoringin faydalarını, ihracatı artırmada ve büyümede ne kadar etkili olduğunu anlamaya çalışmak daha kolay değil mi?

Geçtiğimiz aylarda faktoring İslami finans alanında en önemli standart belirleyicilerinden İslami Finansal Kurumlar için Muhasebe ve Denetim Organizasyonu (AAOIFI) tarafından yayınlanan 59 numaralı Borç Satışı standardında tanımlandı. Faktor alacağın tam tutarını geri ödediği sürece (vade faktoringi) faktoringin caiz olduğu yazıldı. Bu aynı zamanda FCI tarafından uygulanmakta olan ve faktorlerarası finansmanın hiç içerilmediği İslami Uluslararası Faktoring işlemlerinin de bu çerçevede onaylandığı anlamına geliyor. Zaten finansman olmazsa nasıl yasak olacak ki? Zaten finansman faktoringin ikincil, seçimlik bir fonksiyonu değil mi?

Faktoring konusundaki yanlış anlaşılmaları önlemenin kanaatimce en iyi çözümü faktoringi bir bütün olarak değil, değişik uygulama tiplerine göre değerlendirmek. Böylece hangi uygulamalar kredi içerir, nerelerde faiz vardır, hangi uygulamalar da faktoringin temel işlevini yansıtır sorularının yanıtları ortaya çıkacaktır. Tıpkı mantarları yenebilir, zehirli ve aklı örten şeklinde gruplamak gibi…