Kadim bir Türk yurdu olan Afganistan’la bugünkü Türkiye Türkleri arasında çok özel ve derin tarihi ve kültürel ilişkiler mevcuttur. Afganistan’daki Türk varlığının tarihi M.Ö. 2. Yüzyılda Saka Türkleri (İskitler) ve 480 yılında bölgeye hâkim olan ve Ak Hunlar (Eftalitler) olarak bilinen Halaç Türklerine kadar götürülse de, Türklerle Afganistan’ı buluşturan hatta Hindistan’a kadar uzanan bir devlet kuran Gazneli Mahmut olmuştur. Öyle ki Gazneli Mahmut zamanında Türk-İslam nüfusu Afganistan’a iyice yerleşmiş ve 1040’da Afganistan’da hâkimiyeti devralan Selçuklular, bu nüfusun bölgedeki nüfuzunu tahkim etmiştir. Ne var ki 1220’lerde başlayan ve Horasan’da yoğunlaşan Moğol istilası Selçukluların Orta Asya ile bağını kopartmıştır. Bu irtibat 1370-1405 yılları arasında Timurlular ile yeniden tesis edilecek, 16. yüzyıl başında Şeyban Han liderliğinde Özbek hâkimiyetine dönüşecek ve 1505’te başlayan Babür iktidarı zayıflayınca bölgede Türkmen Türkü Nadir Afşar hüküm sürecekti. 1747’de Nadir Afşar’ın vefatıyla –en büyük Afgan aşiretinin reisi olan- Ahmet Şah Durrani Afgan devletini kuracaktı. III. Mustafa döneminde Osmanlı’ya elçi göndererek işbirliği teklifinde bulunan Ahmet Şah, Türkiye ve Afganistan arasındaki diplomatik ilişkileri başlatan ilk siyasi figür olacaktı.
Öte yandan modern Afganistan’ın kurucusu olan Amanullah Han, kendisine Mustafa Kemal Atatürk’ü örnek alarak çağdaş ve modernist kimliğiyle ön plana çıkacak, Türkiye’yi tanıyan ilk lider olacak ve 1921 Martında Türk-Afgan dostluk anlaşmasının altına imza atacaktı. Afganistan’ın ilk devlet hastanesi 1913’te, Habibullah Han döneminde, Türkler tarafından inşa edilecekti. Amanullah Han’ın Mayıs 1928’de Mustafa Kemal Atatürk’ü ziyareti, yabancı bir devlet başkanının Türkiye’ye yaptığı ilk resmi ziyaret olma özelliği taşıyordu. Türkiye, ilk Teknik İşbirliği Anlaşması’nı bu ziyarette Afganistan’la imzaladı. Kabil’in en meşhur ve işlek mekânı olan Vezir Ekber Han Caddesi üzerinde konumlanan ve Amanullah Han tarafından Mustafa Kemal Atatürk’e tahsis edilen 34 hektarlık mekân, Türkiye’nin dünyadaki en büyük büyükelçilik binasıdır.
Söz konusu ilişkilerin derinleşmesine ve ortak değerlerin şekillenmesine vesile olan en başta Mevlana Celaleddin Rumi ve İbrahim bin Edhem gibi gönül iklimine hitap eden mutasavvıflar olmak üzere İbni Sina ve Molla Abdurrahman Camii gibi dünya çapında âlimler önemli katkıda bulunmuşlardır. Buna ilaveten Kara Memi ve Firdevsi gibi sanat erbapları, Gazneli Mahmut, Babür Şah, Alptekin, Sebüktekin gibi devlet adamları, Hacı Abdurrahman Peşaveri, Enver Paşa ve Mahmut Tarzi gibi askerler ve Firdevsi, Ali Şir Nevai ve Hüseyin Baykara gibi şair, edip ve mütefekkirler unutulamaması gereken ortak değerlerimizdir.
Yorum Ekle
Yorumlar
Sizlere daha iyi hizmet sunabilmek adına sitemizde çerez konumlandırmaktayız. Kişisel verileriniz, KVKK ve GDPR
kapsamında toplanıp işlenir. Sitemizi kullanarak, çerezleri kullanmamızı kabul etmiş olacaksınız.
En son gelişmelerden anında haberdar olmak için 'İZİN VER' butonuna tıklayınız.
Web.tv
Prof. Hüsamettin İnaç
Afgan-Türk dostluğunun tarihi kökenleri
Kadim bir Türk yurdu olan Afganistan’la bugünkü Türkiye Türkleri arasında çok özel ve derin tarihi ve kültürel ilişkiler mevcuttur. Afganistan’daki Türk varlığının tarihi M.Ö. 2. Yüzyılda Saka Türkleri (İskitler) ve 480 yılında bölgeye hâkim olan ve Ak Hunlar (Eftalitler) olarak bilinen Halaç Türklerine kadar götürülse de, Türklerle Afganistan’ı buluşturan hatta Hindistan’a kadar uzanan bir devlet kuran Gazneli Mahmut olmuştur. Öyle ki Gazneli Mahmut zamanında Türk-İslam nüfusu Afganistan’a iyice yerleşmiş ve 1040’da Afganistan’da hâkimiyeti devralan Selçuklular, bu nüfusun bölgedeki nüfuzunu tahkim etmiştir. Ne var ki 1220’lerde başlayan ve Horasan’da yoğunlaşan Moğol istilası Selçukluların Orta Asya ile bağını kopartmıştır. Bu irtibat 1370-1405 yılları arasında Timurlular ile yeniden tesis edilecek, 16. yüzyıl başında Şeyban Han liderliğinde Özbek hâkimiyetine dönüşecek ve 1505’te başlayan Babür iktidarı zayıflayınca bölgede Türkmen Türkü Nadir Afşar hüküm sürecekti. 1747’de Nadir Afşar’ın vefatıyla –en büyük Afgan aşiretinin reisi olan- Ahmet Şah Durrani Afgan devletini kuracaktı. III. Mustafa döneminde Osmanlı’ya elçi göndererek işbirliği teklifinde bulunan Ahmet Şah, Türkiye ve Afganistan arasındaki diplomatik ilişkileri başlatan ilk siyasi figür olacaktı.
Öte yandan modern Afganistan’ın kurucusu olan Amanullah Han, kendisine Mustafa Kemal Atatürk’ü örnek alarak çağdaş ve modernist kimliğiyle ön plana çıkacak, Türkiye’yi tanıyan ilk lider olacak ve 1921 Martında Türk-Afgan dostluk anlaşmasının altına imza atacaktı. Afganistan’ın ilk devlet hastanesi 1913’te, Habibullah Han döneminde, Türkler tarafından inşa edilecekti. Amanullah Han’ın Mayıs 1928’de Mustafa Kemal Atatürk’ü ziyareti, yabancı bir devlet başkanının Türkiye’ye yaptığı ilk resmi ziyaret olma özelliği taşıyordu. Türkiye, ilk Teknik İşbirliği Anlaşması’nı bu ziyarette Afganistan’la imzaladı. Kabil’in en meşhur ve işlek mekânı olan Vezir Ekber Han Caddesi üzerinde konumlanan ve Amanullah Han tarafından Mustafa Kemal Atatürk’e tahsis edilen 34 hektarlık mekân, Türkiye’nin dünyadaki en büyük büyükelçilik binasıdır.
Söz konusu ilişkilerin derinleşmesine ve ortak değerlerin şekillenmesine vesile olan en başta Mevlana Celaleddin Rumi ve İbrahim bin Edhem gibi gönül iklimine hitap eden mutasavvıflar olmak üzere İbni Sina ve Molla Abdurrahman Camii gibi dünya çapında âlimler önemli katkıda bulunmuşlardır. Buna ilaveten Kara Memi ve Firdevsi gibi sanat erbapları, Gazneli Mahmut, Babür Şah, Alptekin, Sebüktekin gibi devlet adamları, Hacı Abdurrahman Peşaveri, Enver Paşa ve Mahmut Tarzi gibi askerler ve Firdevsi, Ali Şir Nevai ve Hüseyin Baykara gibi şair, edip ve mütefekkirler unutulamaması gereken ortak değerlerimizdir.